De Peel-Raamstelling

Met een moordend tempo namen de Duitsers in mei 1940 Nederland in. Al na één dag viel de Peel-Raamstelling, waar de vader van Frits als luitenant-kolonel verantwoordelijk was voor het ‘vak Bakel’. Zonder één schot te lossen, was hij korte tijd krijgsgevangene en vond Frits zijn vader terug in de veehallen in Den Bosch. Het oorlogsdagboek van F.N.F. – Fré – van der Schrieck, een relaas van bewogen meidagen.

Wanneer Nederland op 28 augustus 1939 de algemene mobilisatie afkondigde, had grootvader Frederikus – Fré – Nicolaas Franciscus van der Schrieck, toen 60 jaar en sinds 1936 gepensioneerd, zich onmiddellijk in zijn uniform gestoken om als reserve majoor zijn bataljon in Naaldwijk bij Den Haag te gaan formeren. Hij hield een dagboekje bij, van kort voor de inval tot tijdens de bezetting. Hij beschrijft zakelijk, toch gevoelig de gebeurtenissen. Het verhaal van de Peel-Raamstelling.

In 1940 besloot de Nederlandse legerleiding inderhaast dat de Peel-Raamstelling enkel nog de schijn van verdediging moest ophouden. De linie moest eigenlijk aansluiten op de Belgische linies, maar Nederland en België bereikten daarover geen akkoord, waardoor de stelling kwetsbaar was. Belangrijke eenheden en het weinige geschut dat er was, werden uit de stelling gehaald, in het voordeel van de Vesting Holland. De strijd was dus al verloren, nog voor hij begonnen was.

De Nederlandse defensie kampte met tekorten op velerlei vlakken door het politiek bezuinigingsbeleid in de jaren ’30 en het handhaven van de neutraliteitspolitiek. Er was onvoldoende opgeleid beroepspersoneel, nauwelijks zware bewapening en wat er was, bleek sterk verouderde artillerie, vaak uit de vorige eeuw. Terwijl de Duitsers volledig gemotoriseerde divisies hadden, trok het Nederlandse leger de veldartillerie nog met paard en kar.

“Het vreselijke is begonnen”

Na middernacht op 10 mei 1940 kreeg Fré van der Schrieck veel berichten van de grens. Het schijnsel van zaklantaarns werd waargenomen en vermoed werd dat de Duitsers de draadversperringen aan het opruimen waren. In Vak Bakel, dat tot aan de Duitse grens reikte, staken de Duitsers volgens berichten omstreeks 3.30 uur de grens over. Vrij spoedig volgde het nieuws dat de Duitsers aan de Maas stonden en dat de Nederlandse kazematten beschoten werden. Her en der werden door het Nederlandse leger veerponten opgeblazen. Bij Broekhuizen, aan de westzijde van de Maas, mislukte dat waardoor het gebied onder artillerie vuur kwam te liggen.

Bij Grubbenvorst iets ten zuiden van Broekhuizen kon de kleine compagnie met een Pantserafweer-geschut en een stuk 8-staal, een antiek kanon uit 1880, de Duitse militairen niet tegenhouden.

Uit Lottum kwam rond 7.00 uur het bericht dat de kazematten zwegen, vermoedelijk door een gebrek aan munitie. Ook daar staken de Duitsers er de Maas over. Ten noorden van het Maasvak was Boxmeer gevallen. Na 4.00 uur signaleerde grootvader tal van vliegtuigen, die in westelijke richting vlogen en schreef hij:

Het vreselijke is dus begonnen. Hoeveel leed zal dit over ons land en onze kinderen brengen.

Fré van der Schrieck

Frits als motorordonnans

In de vroege morgen van 10 mei 1940 lag Frits in het westen rustig te slapen op zijn zolderkamer in Leiden. Hij werd net als veel Nederlanders wakker van het rumoer van vliegtuigen. De oorlog was begonnen. Hij meldde zich direct bij de chef van de luchtverdediging in Leiden. Vanaf 5 uur ’s ochtends was hij in de weer en zat hij als motorordonnans, een militaire motorrijder die berichtenverkeer onderhield, op wacht op het hoofdkantoor van de politie. Hij schreef een briefkaart naar zijn moeder,  in de veronderstelling dat de Duitsers spoedig opgeruimd zouden worden.

Lieve moeder

Zo spoedig mogelijk de Duitse troepen in de omgeving van Den Haag zijn opgeruimd en de toestand het toelaat, zal ik naar Den Haag zien te komen. Vanaf 5 uur vanmorgen in touw. Ik ben nu ‘ordonnans per motor’ van de chef van de luchtverdediging en zit op wacht op het hoofdkantoor van politie. Mochten er nog dingen te doen zijn dan laat u mij dat zeker schriftelijk weten. Zoen Frits

Briefkaart 10 mei 1940

Frits van der Schrieck

De tragiek van de Peel-Raamstelling

Met een moordend tempo namen de Duitsers Nederland in en al na één dag was het bekeken voor Fré en zijn manschappen. Zonder één schot te lossen, kreeg hij het bevel van de Divisie Commandant kolonel Schmidt om de stellingen te ontruimen en zich terug te trekken achter de Zuid-Willemsvaart, die van Den Bosch tot het zuidoosten loopt.

In het noorden van Vak Bakel waren de Duitsers de brug bij Gennep overgestoken en trokken westwaarts. Ten zuiden rukten ze bij Venlo gestaag op en was er een wig gedreven tussen de Belgische en Nederlandse stellingen.

Ondanks de chaos, slaagde Fré erin zijn regiment buitengewoon ordelijk terug te trekken, enkele onregelmatigheden daargelaten zoals het achterlaten van de schaarse, maar veel te zware infanteriewapens. De kazematten bleven nog enige tijd bemand om de terugtrekkende soldaten dekking te geven. Zij zouden later als laatsten de Peel-Raamstelling verlaten en op eigen kracht terugtrekken.

Opvallend was de organisatie die de commandant van het Vak Bakel etaleerde. Het coördineren van de gevechten in de Maaslinie binnen zijn vak. Het tijdig terughalen van troepen die anders zeker ten prooi zouden vallen aan oprollen op hun flanken. Het in de avond kundig instrueren van zijn Bataljoncommandanten en een tactisch verstandige organisatie van de feitelijke terugtocht met beveiliging. Bovendien koos hij telkens commandoposten die kort op het front lagen.

Website Zuidfront Holland

Stichting Kennispunt Mei 1940

Meer en meer raakten alle onderdelen door elkaar. Alle troepen van de Peeldivisie kregen de opdracht tussen Tilburg en Den Bosch te gaan verdedigen om de opmars van de Duitsers te stoppen. Kolonel Schmidt meende dat Fré dit met zijn regiment wel even kon doen. Fré was van mening dat hij de opdracht onmogelijk kon nakomen met een uiteengeslagen troep.

Het drama met de SS Pavon

Het bevel om terug te trekken had echter niet alle legeronderdelen van Fré bereikt. Op eigen initiatief begonnen zij aan de aftocht via onder andere Helmond, Tilburg, Breda, Antwerpen, Zeeuws-Vlaanderen en de Panne in België. Een gedeelte van Fré zijn manschappen bereikte de Franse havenplaats Duinkerken, waar ze op 20 mei 1940 met honderden andere militairen ingescheept werden op het Franse vrachtschip SS Pavon. Het schip was gevorderd door de Franse marine en zou naar veiliger gebied varen, maar werd die nacht door een Duitse vliegtuigbom getroffen. Er vielen 50 doden.

Krijgsgevangen in de veehallen

Op 22 mei 1940 stapte Frits op de motor om zijn vader te gaan zoeken en vond hem tenslotte in de veehallen in Den Bosch. Na een hevige, ongelijke strijd in de meidagen 1940 was zijn vader oververmoeid, vanwege slaaptekort en enerverende dagen, maar dolgelukkig zijn enige zoon te zien, die naar hem op zoek was gegaan. In zijn dagboek schrijft hij:

Via Bergen op Zoom en Breda heeft hij mij gevonden. Gelukkig weet ik nu dat thuis alles goed is en kan hij zeggen dat ik behouden ben, doch alleen nog niet zeker omtrent mijn verder lot. Of de krijgsgevangenen al dan niet naar Duitsland moeten. Ik ben erg gelukkig dat Frits is gekomen. Een flinke kerel die er zo op uittrekt om zijn vader te zoeken. Peel-Raamstelling

Fré van der Schrieck

Na Frits zijn bezoek kwam het verlossende bericht dat alle mannen in de hallen de volgende ochtend vrijgelaten zouden worden. Fré van der Schrieck liet iedereen registreren en de hele nacht werden verlofpassen voor de manschappen geschreven. Bij de Etappen- en Verkeersdienst uit Den Haag wist hij twee treinen vanaf Waardenburg naar het noorden te regelen voor 1.000 man. De stationschef van Den Bosch zei hem bovendien een trein toe naar Lage Zwaluwe in Noord-Brabant en voor vervoer richting Maastricht regelde hij autobussen van de Haagse tramwegmaatschappij. Hij wilde alles op alles zetten om iedereen op 23 mei huiswaarts te kunnen sturen, wat uiteindelijk lukte.

Ook Frits beschreef in maart 1989 met veel gevoel hoe hij de meidagen in 1940 beleefde, toen zijn neefje Bernd Pieter Veldhuis hem interviewde voor een scriptie.

Wat er gebeurde tijdens de meidagen in 1940 was een treurige afloop voor het Nederlandse leger, dat toch al niet zoveel betekende. Mijn vader stond in de Peel-Raamstelling als commandant van het vak Bakel. Een van de eerste dingen die ik toen meende te moeten doen was om in ieder geval te zien of hij er levend uit was gekomen.

Het was in de nacht van 10 mei 1940 dat van drie uur in de nacht Duitse troepen de grens overschreden. ’s Ochtends werd ik wakker van het gezoem van Duitse vliegtuigen, die het vliegveld Valkenburg bij Leiden aanvielen, maar na korte tijd zich op het dorp Valkenburg moesten terugtrekken. Ik ging me aanmelden bij de luchtwachtdienst op het politiebureau. Na twee dagen ging ik op de fiets via Voorschoten naar Den Haag, om mijn moeder gerust te stellen. De volgende dag reed ik weer terug langs Valkenburg, waar een Duitse soldaat dood in een boom hing.

Nu was de tijd aangebroken om zekerheid te verkrijgen over het lot van mijn vader. Hij was met zijn troepen helemaal teruggetrokken tot aan Vlissingen. Daar zag hij zo veel mensen op de kade staan dat hij ging kijken en toen heeft hij als de donder iedereen eraf gestuurd. De Fransen hielden de ponten aan de andere kant vast. Er kon niemand meer ontsnappen die op Walcheren zat. (De grote mensenmassa was dus een makkelijk doelwit voor de Duitsers.)

Op mijn motor en voorzien van een Rode Kruis armband reed ik eerst naar Roosendaal. Daar hoorde ik dat krijgsgevangenen naar Breda en Tilburg waren afgevoerd. In Tilburg hoorde ik dat ze naar Den Bosch waren gebracht.

Ik vond hem uiteindelijk in de veehallen in Den Bosch. Hij was met een dagmars tot daar teruggetrokken en hoorde dat ze vrijgelaten werden. Toen ik daar aankwam zag ik het blijde gedoe. Mijn vader had mensen aan het werk gezet om de hele nacht verlofpasjes te schrijven. De volgende dag had iedereen z’n verlofpas. Een stel kon naar Eindhoven met de trein, er stond een trein klaar in Waardenburg, bij Zaltbommel. Ik kon hem vertellen dat zijn familie in goede gezondheid verkeerde en kon de blijde boodschap mee naar huis nemen dat hij gauw terug was. Peel-Raamstelling

Nadat de laatste soldaat de poort van de veehallen had verlaten, meldde Fré zich af bij de Duitse commandant. Hij nam een taxi naar zijn oudste dochter Riet in Utrecht, inmiddels getrouwd, en stapte er op een trein naar huis in Den Haag waar hij om 21.00 uur aankwam. Zijn vrouw Elisabeth en zijn dochters Hannie en Bep, de jongere zussen van Frits, wachtten hem samen met Frits op bij het station. Het werd een emotioneel weerzien. Het leek wel of hij vele maanden weg was geweest in plaats van enkele luttele weken. Hij was eindelijk thuis.